10635

ལི་ཡུལ

Tibetan Definition

རྒྱ་མིས་ཤིན་ཅང་དུ་ Xinjiang འབོད་པ་དེའོ། །ལི་ཡུལ་ཞེས་པ་ནི་བོད་པས་བཏགས་པའི་མིང་ཞིག་རེད། ལི་ཡུལ་བསྟན་པའི་མདོ་ལས་༢༡༢ན༣ལས། ང་ཡོངས་སུ་མྱ་ངན་ལས་འདས་ནས་ལོ་བརྒྱ་ལོན་པ་ན། ལི་ཡུལ་ཞེས་བྱ་བ་ཞིག་འབྱུང་བར་འགྱུར་ཏེ། ཞེས་སོགས་གསུངས། དེབ་ཐེར་དཀར་པོ་༢༤ལས། ལི་ཡུལ། ཤིན་ཅང༌། ཀཾ་ས་དེ་ཤ། ཏུར་ཀིསྠཱན་རྣམས་དོན་གཅིག་ཏུ་བཤད། ཞྭ་སྒབ་པའི་རྒྱལ་རབས་དེབ་དང་པོ་༢༧༤ཡུ་གུར་དང་ཤིན་ཅང་དོན་གཅིག་ཏུ་བཤད། དེ་ནི་བོད་ཀྱི་བྱང་རྒྱབ་དང༌། ཨུ་རུ་སུའི་ལྷོ་མཐར་ཆགས་པའི་ཡུལ། རྒྱ་གར་སྐད་དུ་ཀཾ་ས་དེ་ཤ། ཡུལ་གཞན་དུ་ཏུར་ཀིསྠཱན་ Turkestan དང༌། རྒྱ་ནག་པས་ཤིན་ཅང་དུ་འབོད་པ་འདི་ཡིན་ཏེ། འདིའི་ཤར་མཐའ་མཚོ་སྔོན་པོའི་བྱང་རྒྱབ་དང་འབྲེལ་ཞིང༌། ནུབ་ཀྱི་མཐའ་ནི་མངའ་རིས་ལ་དྭགས་ཕྱོགས་དང་ཚོང་འགྲུལ་ཡོད་པའི་ཡར་ཀན་ཞེས་བྱ་བ་དེ་ཡིན་ལ། བར་སྐབས་སུ་ལི་ཡུལ་འདི་བཞིན་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་བརྗེད་པ་ལྟར་གྱུར་ཏེ། ལོ་ངོ་བརྒྱ་ཕྲག་དུ་མ་སོང་ཞིང༌། དེའི་བར་འགའ་ཞིག་གིས་འོལ་ཚོད་བྱས་ཏེ། བལ་ཡུལ་དང་ལི་ཡུལ་དོན་གཅིག་པར་བྱས་ནས། གླང་རུ་ལུང་བསྟན་གྱི་གནས་ཐམས་ཅད་ཀྱང་དེ་ཕྱོགས་སུ་ངོས་འཛིན་པ་སོགས་བྱས་སོ། །དེས་ན་ལོ་ཙཱ་བ་ཤམ་བྷ་ལ་པའི་ཞལ་ནས། དིང་སང་བོད་ན་ལི་ཡུལ་ངོས་ཟིན་མཁན་རེད་མདའ་པ་དང་ངེད་གཉིས་ལས་མེད་ཅེས་གསུངས་པར་གྲགས་པ་ཡང་ཕལ་ཆེར་དོན་ལ་གནས་པ་ཡིན་ལ། བལ་ཡུལ་དང་ལི་ཡུལ་མི་གཅིག་པ་ནི་གྲོ་ལུང་པས། རྒྱ་གར་ཤར་ནུབ་ལི་དང་བལ་པོའི་ཡུལ། ཞེས་དེ་གཉིས་ཡུལ་སོ་སོར་གསུངས་པས་ཀྱང་ཤེས་ལ། བཅོམ་ལྡན་རིག་རལ་གྱིས་ཀྱང༌། ས་ནུས་བཟུང་བའི་ལི་ཡུལ་དེ། །རྒྱ་བོད་མཚམས་ཀྱི་བལ་པོ་མིན། །ཞེས་ཤིན་ཏུ་གསལ་བར་གསུངས་སོ། །སྔར་ཕྱོགས་འདིར་བསྟན་པ་རྒྱ་ཆེར་དར་བ་ལས། སྲོང་བཙན་གྱི་སྐུ་དུས་ཙམ་ན་ཆོས་བསྣུབས་ཏེ། དགེ་སློང་རྣམས་བོད་དང་རྒྱ་གར་དུ་བྲོས། དེ་ནས་བཟུང་ཀླ་ཀློའི་རྒྱལ་ཁམས་ཀྱི་ལྟེ་བ་ལྟ་བུར་གྱུར་ཡོད་ཅིང༌། ད་དུང་ཡང་གོ་ཤྲངྒ་གླང་རུའི་གཙུག་ལག་ཁང་གི་ཤུལ་དང༌། གཞན་ཡང་མཆོད་རྟེན་ཞིག་པོ་དང་སྔོན་གྱི་དགོན་རོ་ཤིན་ཏུ་མང་བ་ཡོད་འདུག ཡུལ་འདིའི་མི་རིགས་རྣམས་སོག་རྒྱུད་ཡིན་པས། ཀུན་མཁྱེན་ཀློང་ཆེན་པས། ལྕང་རྭ་སྨུག་པོ་ལ་སོགས་པའི་སོག་ཡུལ་ཅེས་གསུངས་པ་ཡིན། ཡུལ་འདི་མདོ་སྨད་པ་རྣམས་ཡུལ་ལི་ཞེས་འབོད་པ་དང༌། དོན་ལ་ལི་ཡུལ་བྱ་བའི་ཚིག་འགོ་མཇུག་ལྡོག་པའམ། ཡང་ན་རྒྱ་གར་ཡུལ་བྱ་བ་ལ་སྐབས་འགར་ཡུལ་རྒྱ་གར་ཞེས་བརྗོད་པ་དང་འདྲ། ཡུལ་འདི་བོད་ལས་ཤིན་ཏུ་ཁད་རིང་བའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས། སྔར་བོད་འབངས་སུ་འདུས་སོ་བྱ་བ་ཡང་ཡིད་ཆེས་དཀའ་བ་ཙམ་ཡིན་མོད། དགྲ་བཅོམ་དགེ་འདུན་འཕེལ་གྱི་ལི་ཡུལ་ལུང་བསྟན་དུ་ཡང་གསུངས་ཏེ། དེ་ལ་མང་པོ་ཞིག་ནི་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོས་འཛིན་པར་འགྱུར་རོ། །ཞེས་དང༌། གླང་རུ་ལུང་བསྟན་གྱི་མདོ་ལས་ཀྱང༌། མ་འོངས་པ་ན་ལས་ཀྱི་དབང་གིས་ཡུལ་འདིར་བོད་དང་སུམ་བྷའི་དམག་རྣམས་འོང་བར་འགྱུར་ཏེ། སོགས་གསུངས་སོ། །སུམ་བྷ་དེ་སྔར་བོད་ཁོངས་ཀྱི་རྒྱལ་ཕྲན་ཞིག་གི་ས་ཡིན་པ་ལ། ཁོང་ཚོའི་རིགས་དེ་དིང་སང་ཨ་མདོའི་ཁྲོད་དུ་འདྲེས་ནས་ཡོད། གཞན་ཡང་སྔ་རྟགས་འཁྲུལ་མེད་ལྟ་བུར། ཉེ་དུས་འདིར་གསར་དུ་རྙེད་པ་ལས། སྔ་མོའི་བོད་ཀྱི་ཡོ་བྱད་སྣ་ཚོགས་དང༌། ཡུལ་མི་ལས་ཁྲལ་བསྡུས་པའི་བྱང་བུ་ཆེ་ཆུང་དུ་མ། དམག་དཔོན་སོགས་ཀྱིས་ཕན་ཚུན་བཏང་པའི་ཡི་གེ་ལ་སོགས་པ་ཆེས་མང་པོ་ཞིག་འཐོན་ནས། རྒྱ་ཁབ་དུ་མར་འཁྱེར་ཏེ་སྔོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་དཔྱོད་པའི་མཁས་པ་ཐམས་ཅད་ཡིད་ཆེས་པ་ཡིན་ནོ། །འོག་ཏུ་བཀོད་པའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུམ་བུ་དང་པོ་གཉིས་ཀྱང་ཕྱོགས་དེ་ནས་རྙེད་པའི་ཡིག་རིགས་ཀྱི་གྲས་ཡིན་ལ། སྔ་མོའི་ལྷ་ཁང་ཞིག་གི་འདག་ཞལ་གྱི་ལྡེབས་རིས་ཡོངས་རྫོགས་བཀོག་སྟེ། རྒྱ་གར་དུ་འཁྱེར་ནས་ད་ལྟ་རྒྱ་ས་དྷེ་ལི་ན་ཡོད་ཅིང༌། དེ་ནས་རྙེད་པའི་དངོས་ཆས་གཞན་མང་པོ་ཞིག་ཀྱང་དེར་ཡོད། རས་དུམ་དང་བྱང་བུ་སོགས་ལ་ཁྲལ་བསྡུས་པའི་ཐོ་བཀོད་པ་དེ་དག་ཀྱང་ཆེས་གནའ་དུས་ཀྱི་བརྡ་རྙིང་འབའ་ཞིག་ཏུ་བྲིས་པ་དཔེར་ན། རྩངས་ནན་ཡམ་གསུམ་དང་རན་ཁུར་གཅིག ཆང་བྲེ་གསུམ་དང་རྩ་ཁུར་གཅིག བྱ་བ་སོགས་སྣང༌། ཞེས་མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་དེབ་ཐེར་དཀར་པོར་གསལ། འགོས་ལོའི་དེབ་སྔོན་སྨད་ཆ་༡༣༨༧ལས ལི་ཡུལ་ལ་འདོད་ཚུལ་མང་སྟེ། ཡུལ་འདི་རྒྱ་ནག་གི་བྱང་ངོས་བོད་ནས་བྱང་ཤར་གྱི་མཚམས་ན་ཡོད་ཅེས་པའི་འདོད་ཚུལ་གཅིག ཡང་བལ་ཡུལ་ཉིད་ལི་ཡུལ་དུ་འདོད་པ་གཅིག ཡང་བལ་ཡུལ་ཉིད་ན་ཆུ་བོའི་ཕར་འགྲམ་གྱི་ངོས་ལ་བལ་ཡུལ་དང་ཚུར་ཕྱོགས་ལ་ལི་ཡུལ་ཞེས་འདོད་པའི་ཚུལ་གཅིག་སོགས་ཡོད་པར་གསུངས་སོ། །དོགས་གཅོད མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་ཤིན་ཅང་དང་ཏུར་ཀིསྠཱན་གཉིས་དོན་གཅིག་ལྟ་བུར་གསུངས་འདུག་ཀྱང༌། ད་དུང་ཡང་དཔྱད་པར་འོས་པ་ཞིག་སྟེ། ཏུར་ཀིསྠཱན་ལ་དེང་སང་ཆ་གསུམ་ཡོད་དེ། ཨུ་རུ་སའི་མངའ་འོག་ཏུ་ཡོད་པའི་ནུབ་ཏུར་ཀིསྠཱན་དང༌། རྒྱ་ནག་གི་མངའ་འོག་ཏུ་ཡོད་པའི་ཤར་ཏུར་ཀིསྠཱན་དང༌། ཨཕ་གྷ་ནིསྠཱན་ (Afghanistan) གྱི་ས་ཁོངས་སུ་ཡོད་པའི་ཏུར་ཀིསྠཱན་དང་གསུམ་ཡོད་པའི་ནང་ནས། ཤིན་ཅང་ནི་ད་ལྟ་རྒྱ་མིས་མངའ་ཁོངས་སུ་བཅུག་པའི་ཤར་ཏུར་ཀིསྠཱན་གྱི་མིང་དུ་རྒྱ་མིས་བཏགས་པ་ཞིག་ཡིན་ལ། ཏུར་ཀིསྠཱན་གྱི་གཉུག་མའི་སྐད་ནི་ཨི་རན་གྱི་སྐད་ཡིན་པར་བཤད་ལ། ཕྱི་ལོའི་གོང་གི་དུས་རབས་བཞི་པའི་ནང་ (4th century B.C.) གྷི་རིག་གིས་ Greek དབང་སྒྱུར་བྱས། ཡང་ཕྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་གཉིས་པའི་ (2th century B.C.) ནང་རྒྱ་མིས་དབང་སྒྱུར་བྱས་ཀྱང༌། ཕྱི་ལོའི་དུས་རབས་གཉིས་པ་ (220 A.D.) ཧན་Han རྒྱལ་རབས་འགོ་རྟིང་ལོག་ནས། ཨི་རན་དང་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་གྱི་མངའ་ཁོངས་སུ་གནས། ཕྱི་ལོ་༡༨༨༡ལོར་སླར་ཡང་རྒྱ་ནག་གི་མངའ་ཁོངས་སུ་བཅུག་ནས་ཤིན་ཅང་ཞིང་ཆེན་ཞེས་མིང་བཏགས་སོ། །མཛོད་དེབ་ (Funk & Wagnalls, New Encyclopedia) ཞེས་པར་གཞི་བྱས་ཏེ་བཀོད། ལི་ཞེས་པ་རྒྱའི་སྐད་མིན་ནམ་སྙམ་ཡང་ད་དུང་དེའི་སྒྲ་བཤད་ལ་དཔྱད་དགོས་པ་འདུག་གོ།